اين روزها خانم‌هايي كه قصد بارداري دارند توجه زيادي به تمام مقدمات اين دوران دارند. آن‌ها همه سعي‌شان را مي‌كنند تا در اين دوران هم خودشان و هم جنيني كه در شكم دارند سلامت كافي داشته باشند و اين دوران را به راحتي سپري كنند. واقعيت اين است كه در اين دوران خانم‌ها نياز به دريافت كافي تمام انواع ويتامين‌ها و مكملها دارند اما شايد ندانند چگونه، از چه زماني و به چه مقدار بايد از اين مواد استفاده كنند و اصلا آيا اين نياز با تغذيه تامين نمي‌شود؟ اين‌ها مواردي است كه دكتر رضا راست‌منش، متخصص رژيم درماني و استاد دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي به آن‌ها مي‌پردازد.
مكمل نياز است يا نه؟
در دوران بارداري نياز به برخي ويتامين‌ها و مواد معدني تا دو برابر قبل از بارداري افزايش مي‌يابد. اين ميزان افزايش نياز براي رشد جفت و جنين به حدي است که برخي اوقات تنها با مصرف مواد غذايي تامين نمي‌شود و بنابراين مصرف برخي قرص‌ها و مکمل‌ها ضروري است.
شايد به نظر برسد مواد غذايي به اندازه كافي تامين‌كننده هر آنچه مادر نياز دارد، هستند.
در واقع اگر مواد غذايي متنوع در حد متعادل مصرف شوند اين مواد به بدن مي‌رسند ولي نکته اينجاست که نياز مادر باردار به قدري زياد است که حتي به فرض مصرف مواد غذايي متنوع و متعادل هم بدن باز کم مي‌آورد. البته مي‌توان حدس زد که اگر برنامه غذايي مادر سالم و متنوع و متعادل نباشد، اوضاع به مراتب بد‌تر هم مي‌شود.
از کجا بايد بفهمد چه مکملي بايد مصرف کند؟
اين‌كه مادر باردار به چه مكملي و به چه ميزان نياز دارد به عهده متخصص تغذيه است. اگر از قبل از تولد نوزاد آنقدر دوستش داريد که لباس و سيسموني برايش تهيه کرده‌ايد و جوراب صورتي يا فيروزه‌اي‌اش را هم بافته‌ايد، بد نيست سري به متخصص تغذيه بزنيد تا پس از يک شرح حال دقيق، خود متخصص تغذيه تشخيص بدهد که چه اقدامي براي مصرف ويتامين‌ها و مكملها بايد انجام دهد. در ضمن بهتر است در هزاره سوم از توصيه‌هاي افرادي که در زمينه‌هاي مختلف نظر مي‌دهند اجتناب كنيد و در هر زمينه‌اي از کار‌شناسان همان موضوع، اعلام نظر کنيد. بايد توجه داشت كه مکمل‌ها انواع گوناگون دارند. برخي مکمل‌ها ترکيبي از ويتامين‌ها هستند مانند مولتي‌ويتامين‌ها. برخي مکمل‌ها هم ترکيبي از مواد معدني هستند مانند قرص‌هايي که هم‌زمان حاوي روي و آهن و کلسيم هستند. از سوي ديگر برخي مکمل‌ها فقط داراي يک ماده ويتاميني يا معدني هستند. بنابراين ممکن است مکملي وجود داشته باشد که به عنوان مثال کلسيم نداشته باشد. اين‌که در مکمل چه چيزي وجود دارد به راحتي از روي برچسب آن قابل تشخيص است و مطابق نياز مي‌توان با مشورت پزشك از آن استفاده كرد.
اگر با خوردن مکمل دچار حالت تهوع بشود چه بايد کرد؟
يكي از مشكلاتي كه مادران باردار با آن دست به گريبانند حالت تهوع يا همان ويار بارداري است. اين حالت تهوع زماني كه فرد مكمل مصرف مي‌كند نيز ممكن است وجود داشته باشد.. اگر تهوع آنقدر شديد و طولاني باشد که مادر نتواند مکمل را مصرف كند، چند کار مي‌توان انجام داد. اول اين‌که علت‌يابي و رفع مشکل شود و دوم اين‌که با توجه به تنوع مکمل‌هاي موجود در بازار، نوع ديگري از مکمل انتخاب مي‌شود که با مادر سازگار باشد. رنگ و عطر و طعم مکمل‌ها با هم متفاوت است. فرمولاسيون و ساختمان مکمل‌ها نيز متغير است و گاهي ميزان جذب آن‌ها و ساير مشخصات‌شان با هم تفاوت دارد و همين تفاوت‌ها زمينه‌ساز سازگاري يا ناسازگاري مادر مي‌شود. بنابراين متخصص تغذيه با علم به شرايط مادر، شدت و طول مدت تهوع و علم به انواع مکمل‌هاي موجود در بازار نسبت به معرفي يک مکمل مناسب اقدام مي‌کند.
شرايط نادري است که مادر پيش از شروع بارداري يا در خلال دوران بارداري به قدري از مقادير زياد مکمل و مولتي ويتامين استفاده کرده که حالتي شبيه سميت در بدن پديدار شده. حالاتي هم هست که تهوع شديد و واکنش نسبت به يک مکمل وجود دارد که همانطور که عنوان شد متخصص نسبت به علت‌يابي و تغيير نوع مکمل اقدام مي‌کند.
آيا اسيد فوليك غذاها كافي است؟
غني‌ترين منبع اسيد فوليک، اسفناج و برگ کاهوست. نياز به اسيد فوليک در دوران بارداري دو برابر افزايش مي‌يابد. توصيه مي‌شود به دليل نقش اسيد فوليک در پيشگيري از نقص مادرزادي لوله عصبي، مصرف اين مکمل از ? ماه يا حداقل يک ماه قبل از بارداري شروع شود. براي خانم‌هاي بارداري که از قبل تصميم به بارداري نداشته‌اند به محض اطلاع از بارداري مصرف روزانه ??? ميکروگرم از اين مکمل توصيه مي‌شود. ساير منابع غذايي غني از اسيد فوليک جگر، سبزي‌هاي سبز تيره و حبوبات در برنامه غذايي روزانه توصيه مي‌شود. مادران بايد توجه كنند که بخش زيادي از اسيد فوليک در اثر پخت سبزي‌ها از بين مي‌رود، بنابراينه بايد از سبزي‌هاي تازه مانند سبزي خوردن در برنامه غذايي روزانه استفاده كنند و البته نکات بهداشتي از جمله استفاده از مايع ضدعفوني سبزيجات را فراموش نکنند. مصرف کافي منابع غذايي اين ويتامين به تنهايي نياز بدن خانم‌هاي باردار به اسيد فوليک را تامين نمي‌کند و نمي‌تواند جايگزين مکمل اسيد فوليک شود و مادران باردار بايد حتما مکمل اسيد فوليک را در دوران بارداري مصرف کنند.
نکات لازم در مورد خوردن مولتي‌ويتامين
همانطور که گفته شد در دوران بارداري نياز به ويتامين‌ها و املاح معدني افزايش مي‌يابد و بايد اطمينان حاصل كرد که برنامه غذايي روزانه، مواد مغذي مورد نياز خانم باردار را تا سرحد امکان تامين مي‌کند. در شرايطي که برنامه غذايي روزانـــه خانم باردار تعادل و تنوع کافي نداشته باشد يا خانم باردار به علت بارداري‌هاي متعدد آن هم با فاصله کم، ذخاير بدني کافي نداشته باشد مصرف مولتي ويتامين‌ها اهميت به مراتب بيشتري پيدا مي‌کند و بايد مصرف مکمل‌هاي مولتي ويتامين توصيه شود. در وضعيت نامطلوب اقتصادي يا فرهنگي ممکن است خانم باردار دريافت کافي مواد مغذي از رژيم غذايي روزانه را نداشته باشد. در اين صورت مکمل ياري مولتي ويتامين حتما بايد انجام شود. مطابق دستورالعمل کشوري، تمام خانم‌هاي باردار بايد از شروع هفته ?? بارداري تا ? ماه بعد از زايمان روزانه يک کپسول مولتي ويتامين ساده يا مينرال مصرف کنند.
مصرف زياد آهن چه عوارضي براي مادران دارد؟
در دوران بارداري نياز به آهن تا دو برابر قبل از بارداري افزايش مي‌يابد. اين ميزان افزايش نياز به آهن براي رشد جفت و جنين به حدي است که تنها از طريق مصرف مواد غذايي قابل تامين نيست و در نتيجه مصرف يک مکمل آهن براي پيشگيري از کم خوني فقر آهن و عوارض ناشي از کمبود شديد و متوسط آن بر رشد و تکامل جنين و سلامت مادر از جمله مرگ و مير مادران، زايمان زودرس، رشد ناکافي جنين و افزايش خطر مرگ و مير جنين ضروررت پيدا مي‌کند. خانم‌هاي باردار بايد از شروع هفته ?? بارداري يک قرص فرو سولفات در روز مصرف کنند و تا ? ماه پس از زايمان مصرف آن را ادامه دهند. مادران باردار توجه كنند که بهترين زمان براي مصرف مکمل آهن شب و قبل از خواب است. مصرف قرص آهن ممکن است عوارضي مانند تهوع، درد معده، اسهال يا يبوست به دنبال داشته باشد. به همين دليل توصيه مي‌شود قرص آهن بعد از غذا ميل شود تا عوارض جانبي به حداقل برسد. در هر حال خانم باردار بايد بداند هيچگاه نبايد مصرف قرص آهن را قطع كند زيرا بعد از گذشت چند روز معمولا اين عوارض قابل تحمل مي‌شود يا کاملا برطرف خواهد شد. در جامعه ما به طور سنتي اهميت زيادي به آهن داده مي‌شود. اين موضوع با اين‌که بسيار خوب است بايد در عين حال هم توجه داشت که مصرف افراطي مکمل آهن بسيار مضر است و باعث صدمه به کبد مادر مي‌شود چرا که آهن مازاد بر نياز در کبد مادر و حتي کبد جنين انباشته مي‌شود. بنابراين بايد توجه داشت که ذکر اهميت آهن به اين معني نيست که آهن يک مکمل جادويي است و هرچه بيشتر مصرف شود بهتر است و مصرف زياد آن پسر يا دختر آينده ما را به رستم دستان تبديل مي‌کند. مقدار نياز به آهن در مادران باردار مشخص است و مصرف زياد آن مضر است.
منبع: ني ني بان